Echt of nep?
Column VeelstromenlandIn een wereld waar de lijn tussen waarheid en leugen steeds vager wordt, is het als navigeren door dichte mist.
Nepnieuws, deepfakes en complottheorieën zaaien twijfel. Wie heeft de waarheid in pacht? De Maand van de Geschiedenis, georganiseerd door het Nederlands Openluchtmuseum, duikt dit jaar dieper in dit dilemma. Het thema nodigt uit tot reflectie over hoe we historische kennis en interpretaties vormgeven te midden van een zee van informatie en desinformatie.
Misleiding en manipulatie van de waarheid zijn niet nieuw. Neem bijvoorbeeld Joseph Goebbels, het brein achter Hitler’s propaganda. Zijn radiotoespraken in 1938 stookten de vlammen van de Kristallnacht aan, met rampzalige gevolgen voor duizenden joden. Het illustreert de kracht van woorden om de realiteit te vervormen.
Maar ook beelden kunnen bedrieglijk zijn. In 1936 werden al foto’s geretoucheerd om de tailles van badpakmodellen smaller te doen lijken. En wie herinnert zich niet de foto waarop de wereldberoemde kunstschilder Antoon van Welie uit Afferden naast Hitler leek te staan? Achteraf bleek het een geretoucheerde foto van Mussolini te zijn, maar het punt was gemaakt: beelden kunnen net zo goed worden gemanipuleerd als woorden.
De relatie tussen verbeelding en realiteit is complex. En: wiens brood men eet, diens woord men spreekt. Terwijl Van Welie - naast Royals, culturele en andere beroemdheden - in 1921 nog een portret maakte van de fascistische prominent in wording, schilderde hij later een werk dat lijnrecht inging tegen het fascistische regime. Het toont een aartsengel die een man de toegang tot de Hemel ontzegt, een man verdacht veel lijkend op... Mussolini!
De geschiedenis barst van verhalen waarin feit en fictie vervloeien, afhankelijk van wie de pen vasthoudt. Te midden van deze complexiteit ligt een uitdaging, en een kans: kritisch blijven denken, blijven zoeken naar de waarheid, zelfs als die begraven lijkt onder manipulatie en misleiding. In een wereld waar niets is wat het lijkt, is het vinden van de waarheid misschien wel de grootste historische zoektocht van allemaal.
Door Peter Fontijn