Column Bas van der Hoeven: De encyclopedie

Mijn vriendin heeft haar Winkler Prins-encyclopedie de deur uit gedaan. Daarmee kwam een einde aan haar band met honderd kilo kennis samengeperst op een meter boekenplank. De relatie was vrij eenzijdig, zo geeft ze toe. De encyclopedie stond zwijgend te wachten op haar aandacht. Het bleef bij een jaarlijkse afstofbeurt.

Ik dacht terug aan de tijd dat iedereen een encyclopedie aanschafte. Eind jaren zestig, begin jaren zeventig trokken handige colporteurs door stad en streek om ouders ervan te overtuigen dat de gedundrukte vraagbaak onontbeerlijk was voor gezinnen met opgroeiende kinderen. 'Zonder een encyclopedie in huis zullen uw zoons en dochters ver achter blijven bij zij die wel alle antwoorden onder handbereik hebben', dreigden de deurleurende encyclopen.

De aanschaf was dankzij een afbetalingsregeling ook binnen bereik van kleinverdieners. Al snel stond het hele land vol boekenkasten die zuchtten onder het gewicht van tienduizenden parate weetjes. Verder waren de schappen meestal gevuld met een fotoalbum, de bijbel, herderinnetjes op een hekje naast een blokfluitspelend knaapje of een in Afrika gesneden olifantje. Het portret van een somber kijkende voorvader maakte het stilleven compleet. Vooral ongeletterden schaften de 25 kloeke delen van de Winkler Prins aan. De kunstlederen, goudbedrukte banden maakten indruk. Daarmee had je alle kennis in huis. Niemand koopt toch zo'n peperdure serie boeken alleen om bezoekers te imponeren, zo werd gedacht. Wel dus. Het hek was van de dam. Vrouwen kochten pruikjes en stopten opgerolde sokken in hun beha's, mannen permanenten hun haardos en droegen schoudervulling. Gedrag dat is te wijten aan de encyclopedie, de grootmoeder van het zich nog steeds voortplantend uiterlijk vertoon.

Toen kwam internet. Alle kennis zit nu onder één knop. Encyclopedieën bleken geen 'investering voor het leven' te zijn. De leugen is achterhaald. Door een nieuwe.