Bas van der Hoeven
Bas van der Hoeven Foto: Bas van der Hoeven

Gelaagdheid

Column

In het Mauritshuis in Den Haag zag ik vorige week het Meisje met de Parel zonder lijst. Dat was ontroerend. Buiten haar kader leek ze nog kwetsbaarder. Ze lag onder een felle lamp en keek over haar schouder omhoog. Alsof iets achter haar de aandacht trok. Haar blik een mengeling van verbazing en berusting. Ik dacht zelfs een vleugje angst in haar ogen te zien.

Gedurende twee weken is het schilderijtje (44 bij 39 centimeter) van Johannes Vermeer door een team van internationale wetenschappers onderzocht. Met een ultramoderne 3D-scanner zijn alle verflagen minutieus in beeld gebracht, elke penseelstreek is vastgelegd. Na analyse leveren de scans een schat aan informatie op. Over de technieken van de kunstenaar, de gebruikte pigmenten, waar die vandaan kwamen, geen geheim blijft ontsluierd. Achter glazen wanden kon het publiek meekijken. Op beeldschermen was te zien hoe Vermeer in de Gouden Eeuw laag voor laag zijn wereldberoemde meesterwerk heeft gecomponeerd. Hoe hij met de schaarse middelen van toen, vakmanschap en bezieling leven blies in olieverf.

Sinds afgelopen maandag hangt het ingelijste schilderij weer op de vertrouwde plek in het Mauritshuis. Het onbekende meisje is onsterfelijk en wereldberoemd. Ze kijkt al meer dan 350 jaar om. Met grote ogen staart ze terug naar haar bewonderaars. Wat zou het mooi zijn als ze die kon zien. De uitverkorenen die leven in een land en tijdperk zonder pest, oorlog of hongersnood. In een tomeloze welvaart die sommigen zo angstig maakt dat ze hun toekomst zoeken in het verleden.

Onze geschiedenis is als een schilderij waarin geen enkele laag kan worden gewist zonder de toplaag, het heden, te beïnvloeden. Iedere laag draagt de volgende. Die les kunnen we leren van dat meisje met de raadselachtige blik. Die al haar geheimen moest prijsgeven en toch niets van haar mystieke kracht verloor.