Evaluatie fusieproces Druten – Wijchen: beperkt samenspel college, raad en samenleving

Laat de gemeenteraad vooraf kaders aangeven. Maak de samenleving deelgenoot van belangrijke ontwikkelingen: voer politieke debatten in het openbaar. En durf als raadslid een duidelijk standpunt in te nemen. Dat zijn de drie belangrijkste aanbevelingen van onderzoeksbureau Necker van Naem aan de gemeenteraad en het college van Wijchen.

Het onderzoeksbureau onderzocht op verzoek van de Wijchense gemeenteraad het fusieproces met Druten eind vorig jaar. Het onderzoeksbureau kwam tot deze en andere aanbevelingen op basis van bronnenonderzoek en gesprekken met een 25-tal betrokken personen.

Geen duidelijk ontwikkelperspectief

Dat het misging wijdt het bureau aan een aantal zaken. Onder meer het ontbreken van een duidelijk ontwikkelperspectief na de ambtelijke fusie in 2018. Voor sommige raadsleden was de ambtelijke fusie een eerste stap naar een bestuurlijke fusie, voor anderen een manier om een bestuurlijke fusie te kunnen voorkomen.

Maatschappelijk discussie zonder debat in de gemeenteraad

Een ander punt is het ontbreken van debat in de gemeenteraad over het fusieproces. Tussen januari 2020 en december 2020 werd er geen enkele keer over gedebatteerd en er werd ook geen formeel raadsbesluit over genomen. Het college kreeg hierdoor geen duidelijke politieke opdracht om aan de slag te gaan met het fusietraject. Terwijl er in samenleving wel volop over werd gediscussieerd vanaf begin 2020.

Processtappen niet gevolgd

Een herindelingsproces duurt ongeveer vier jaar. De gemeentebesturen van Wijchen en Druten probeerden het proces in twee jaar uit te voeren, zodat er in november 2022 een nieuwe gemeenteraad voor de nieuwe gemeente gekozen kon worden. De eerste stap in een herindeling is een verkenning van de opvattingen in de gemeenteraden, de samenleving en randgemeenten. Hierna volgt een principebesluit waarin de gemeenteraden van beide gemeenten het college de opdracht geven een herindelingsontwerp voor te bereiden. De formele werkelijkheid is dat er nooit een besluit is genomen om een herindelingsproces te starten, maar informeel is dat proces wel gestart en later weer afgebroken. Besluitvorming verliep vooral via vertrouwelijke overleggen met college- en raadsleden uit Druten, informele collegebesluiten, keukentafelsessies en andere interne partijberaden.

Politieke standpunten pas bepaald nadat het maatschappelijke debat al op stoom was

Een andere reden voor het vastlopen van het fusieproces was dat de gemeenteraad zichzelf gedurende dit traject lang buitenspel heeft gezet. Voor een deel was dat ook een doelbewuste keuze: de meeste raadsleden wilden hun standpunt over de fusie pas bepalen als de bevolking zich hierover had uitgesproken. Daar kwam bij dat voorstanders van de fusie in de raad weinig moeite deden om hun achterban te overtuigen van de voordelen van de fusie. De tegenstanders van de fusie kregen hierdoor vrij spel in het maatschappelijke debat.

Onvoldoende aandacht voor tijdige communicatie

Het debat in de Wijchense samenleving werd aan het vrije spel van maatschappelijke krachten overgelaten. De meest gepassioneerde tegenstanders konden hierdoor gemakkelijk het debat overheersen. Gemeenteraad en college ondernamen weinig pogingen om een brede maatschappelijke discussie te organiseren waarin ook voorstanders en meer gematigde opvattingen een stem kregen. Dit heeft mede te maken met de veronderstelling dat de bevolking – eenmaal gewend aan de ambtelijke fusie – de bestuurlijke fusie makkelijk zou accepteren. Door deze veronderstelling is er ook weinig in het werk gesteld om aan de bevolking uit te leggen waarom een fusie met Druten voor de inwoners voordelig zou zijn. Onbedoeld kregen inwoners hierdoor het gevoel dat er achter hun rug om in hun nadeel werd besloten.

Bestuurders besturen zonder gemeenteraad

Het onderzoeksbureau concludeert dat eigenlijk alleen burgemeesters en wethouders aan zet zijn geweest in dit proces dat zich overwegend binnenskamers afspeelde. Daar waar steun nodig was, meenden zij hier informeel via coalitiefracties over te kunnen beschikken. Van een samenspel met de gemeenteraad was niet of nauwelijks sprake. Behalve dat het college zich niet politiek – en dus ook niet maatschappelijk – hoefde te verantwoorden, miste het college hierdoor kritisch tegenwerk van de gemeenteraad. Nog belangrijker was dat het het college hierdoor aan politiek mandaat ontbrak om in het besluitvormingsproces de nodige stappen te kunnen zetten.

Positie van Wijchen in de regio is verzwakt

Na het eerder beëindigde fusieproces met Heumen is dit de tweede keer dat een fusieproces voortijdig wordt afgebroken. Het heeft de ervaren betrouwbaarheid van Wijchen als samenwerkingspartner geschaad. Beide keren heeft het onvermogen van het gemeentebestuur van Wijchen om de fusiepartner als gelijkwaardig te beschouwen, de gemeente parten gespeeld, zo concluderen de onderzoekers. Advies is om een visie op de positie van Wijchen in de regio te ontwikkelen en hierover in gesprek te gaan met de regiogemeenten, zelfbewust èn bescheiden.